Президенттин администрациясы кабарлагандай, Садыр Жапаров Жапониянын императору Нарухито менен жолугушууда эки өлкө ортосундагы достук байланыштарды, маданий-гуманитардык кызматташтыкты бекемдөөнү, эки элдин ортосундагы ишенимди кеңейтүү маселелерин талкуулады. Ал Кыргызстандын социалдык-экономикалык өнүгүүсүндө Жапониянын технологияларынын жана билим берүү программаларынын маанилүү ролу бар экенин билдирди.
Жапаров кыргызстандык мамлекеттик кызматкерлердин жаңы муунун калыптандырууга көмөктөшкөн жапон стипендиялык программасын белгилеп, кыргыз жаштарынын арасында жапон тилине жана маданиятына кызыгуу артып жатканын, төрт окуу жайда жапон таануу жана тили боюнча 700гө жакын студент билип алып жатканын айтты.
Ал ошондой эле император Нарухитону 2027-жылы өтө турган "Бишкек+25" экинчи глобалдык тоо саммитине катышууга чакырды. Жапон императору суу ресурстары жаатында илимий ишмердүүлүк менен алектенери белгилүү.
Кезектеги Борбор Азия–Жапония саммити мындай форматтагы кызматташтыктын 20 жылдыгына карата 2024-жылдын августунда Казакстанда өтөрү пландалган. Бирок ошол кезде Жапонияда катуу жер титирөө коркунучу жаралып, жапон делегациясы келе албай калган.
20 жыл мурун Жапония биринчилерден болуп кызматташуунун Борбор Азия+1 форматын сунуштаган. Буга чейин аймактагы өлкөлөрдүн башын бириктирген жолугушуулар тышкы иштер министрлеринин жана премьер-министрлердин деңгээлинде болуп келген. Эми жапон бийлиги Токиого президенттерди чакырып, алака-катышты бекемдөөнү көздөөдө.
Соңку мезгилде АКШ, Европа баштаган бир катар өлкөлөр Борбор Азиядагы мамлекеттерди бир тутумда карап, 5+1 деген форматта кызматташтыкты тереңдетүүгө маани берүүдө.
Жапаров баштаган делегациянын курамында бир катар мекемелердин башчылары бар, алар да өз алдынча жолугушууларды өткөрүп жатышат.
Кыргызстандын Тышкы иштер министрлигинин (ТИМ) маалыматына караганда, министр Жээнбек Кулубаев жапон кесиптеши Тосимицу Мотэги менен жолугушту. Жыйынтыгында 2026–2027-жылдарга карата Кызматташтык программасына кол коюлду. Жапон өкмөтү Кыргызстанга 500 млн йен наркындагы мобилдик медициналык контейнерлерди жардам иретинде берери маалымдалды.
Инвестиция боюнча улуттук агенттиктин башчысы Равшанбек Сабиров JFR Co. Ltd компаниясынын жетекчиси Номибицу Акай менен Кыргызстандын аймагында адамдардын саламаттыгы үчүн пробиотик өндүрүү жаатындагы мүмкүнчүлүктөрдү талкуулады. Ошондой эле агроөндүрүш секторунда заманбап биотехнологиялык мүмкүнчүлүктөрдү колдонуу тууралуу да сөз болду.
Талдоочулар бул жерде геосаясий кызыкчылыктар менен катар Борбор Азиядагы ресурстарга болгон кызыгуу бар экенин белгилешет.
Жапониядан билим алган саясат таануучу, саясий илимдердин кандидаты Чынара Эсенгул саммиттердин салмагы президенттердин деңгээлине көтөрүлгөн соң күн тартибине коюлган маселелердин мааниси дагы кең болушу мүмкүн экенин белгилеп, Кыргызстан үчүн заманбап технологиялар көбүрөөк кызыктуу болорун айтты:
"Борбор Азиянын мамлекеттерине Жапония менен кызматташтык эмне берет дегенде, негизгиси, албетте, бул өлкөнүн күчтүү жактары - технология, билим. Жасалма интеллект боюнча документ пландалып жатыптыр. Бул эң маанилүүсү. Экономика жаатындагы кызматташтыкты алсак, Борбор Азияда, өзүңөр билесиңер, энергетикалык ресурстар көп. Ал эми жапондордо, өнөр жай тармагы өнүккөндүктөн, электр энергиясына муктаждык чоң. Биз Чыгыш менен Батыштын ортосунда болгондуктан тышкы саясатта Орусия, Кытайга ыктабай, Батыштын негизги өнөктөшү болгон мына ушул Жапонияга менен да тышкы мамилени өнүктүргөнүбуз оң".
Сапар алкагында Жапаров Жапониянын жогорку жетекчилиги менен эки тараптуу жолугушууларды да өткөрүүдө.
Талдоочулар бардык өнүккөн мамлекеттердей эле Жапониянын дагы Борбор Азия чөлкөмүндөгү кызыкчылыгы саясий, экономикалык жана гуманитардык багыттарда жүрө турганын белгилешет.
"IT тармактагы биздин жаштардын аракетин Жапония көрүп жатат. Жакшы программаларды ишке ашырса болот. Жапониянын бул аймактагы экономика жактан негизги өнүктөштөрү Казакстан менен Өзбекстан болгондуктан бизге алардын чоң компаниялары келген жок. Бирок соода-сатык мамилебиз, "Бир айыл – бир продукт" деген долбоор жакшы натыйжа берип, биздин органикалык азыктарыбыз Жапонияда жакшы кабыл алынып жатат", - дейт Чынара Эсенгул.
Борбор Азия–Жапония саммити менен катар 20-декабрда ушундай эле форматтагы бизнес форуму да өткөнү жатат.
"Азаттык" мына ушул форумга катышууга камданып жаткан кыргызстандык ишкер Мирбек Тентиев менен байланышты. Ал 13 жылдан бери бул өлкөдө жашап, иштеп келет. Үч жыл мурун жапониялык товарларды дүйнө жүзүнө тараткан компаниясын ачкан.
"Баштапкы жолугушуу болгон жатат. Кандай форматта өтөт, эмнелер сүйлөнөт, ошонун баарын, менимче, түшүндүрүп беришет. Мындай жыйын биринчи жолу болуп жатат. Жапония Кыргызстандан өтө алыс жайгашкан өлкө, бизди билбеген жапондор өтө көп. Жаңы мүмкүнчүлүктөр пайда болот деп ойлойм. Себеби дегенде бул форумга президенттен жана Жапониянын премьер-министринен сырткары ири жапон корпорациялары да келгени жатат".
Бириккен Улуттар Уюмунун (БУУ) статистикасына ылайык, 2023-жылы Жапониянын Борбор Азия өлкөлөрү менен өз ара соодасынын жалпы көлөмү 2 млрд доллардан ашкан. Бобор Азия менен экономикалык кызматташтыкта эң ири өнөктөшү Казакстан, андан кийин Өзбекстан турат. Расмий статистика боюнча, 2023-жылы Кыргызстандын Жапония менен соода алакасынын көлөмү 256 млн долларга чукул болгон. Анын дээрлик баары импорттон турат. Жапониядан келген импорттун 91% транспорт каражаттары жана алардын тетиктери түзөт.
Шерине